هیدروکربن‌های آروماتیک چند حلقه‌ای (PAH) گروهی از ترکیبات آلی چربی دوست هستند که از دو یا بیشتر حلقه‌های آروماتیک بهم جوش خورده تشکیل شده‌اند، که به طور عمده از طریق فعالیت‌های انسانی وارد محیط زیست می‌شوند. این ترکیبات تهدیدی جدی برای محیط زیست و سلامت بشر به شمار می‌روند. با نوجان همراه باشید.
هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای (Polycyclic Aromatic Hydrocarbon) که با (PAH) نیز نشان داده می‌شود، به دسته‌ای از هیدروکربن‌های آروماتیک گفته می‌شود که شامل دو یا بیش از دو حقله بنزنی تشکیل شده‌اند که به صورت ایزومرهای مختلفی وجود دارد. این ترکیبات در محیط اغلب به صورت مخلوط‌های پیچیده‌ای حضور دارد و به صورت منفرد دیده نمی‌شود، به عنوان مثال دوده (Soot) از نمونه‌های این ترکیبات پیچیده است. (PAH)ها از حلالیت نسبتا کمی در آب برخوردار هستند و میل شدید به جذب و متصل شدن به ذرات معلق و مواد کلوئیدی و در نهایت رسوبات داشته و توسط نور فرابنفش خورشید تجزیه می‌شوند و همچنین با آلاینده‌هایی همچون ازن، اکسید نیتروژن و دی‌اکسید گوگرد واکنش نشان می‌دهد.
(PAH)ها از جمله آلاینده‌های آلی پایدار محسوب می‌شوند که از گسترده‌ترین آلاینده‌های محیطی هستند و تعداد ۱۶ نوع از این آلاینده‌ها از سوی آژانس بین‌المللی حفاظت محیط زیست (EPA) جز ترکیبات خطرناک سرطان‌زا معرفی شده است. در سال ۲۰۰۱ (PAH) نهمین عامل تهدیدکننده سلامت انسان در جهان شناخته شد. این ترکیب‌های چند حلقه‌ای آروماتیک، بسیاری از خواص شیمیایی مخرب بنزن را از خود نشان می‌دهد. حدود ۵۰۰ نوع از این ترکیبات تاکنون شناسایی شده است و تقریبا حدود ۶ تا ۱۵ نوع از آن به صورت کمی قابل اندازه‌گیری است. از انواع آن می‌توان به آنتراسن، تتراسن، کریزین، تری‌فنیلن، پنتاسن و بنزو [a] بیرین اشاره کرد.
مشخص شده است که ۸۵ درصد بیمارهای قلبی و عروقی و درصد بالایی از کودکانی که مشکلات ریوی داشته‌اند در نزدیکی این نوع آلاینده زندگی می‌کردند. این آلاینده‌ها توسط ذرات گرد و غبار با باد پراکنده می‌شود و به همین دلیل در آب، خاک و گیاهان وجود دارد. تماس پوستی، خوردن و آشامیدن و تنفس از راه‌های انتقال این ترکیبات به بدن انسان است.
تهران به عنوان یکی از پرجمعیت‌ترین شهرهای ایران با جمعیتی بالغ بر ۱۰ میلیون نفر یکی از آلوده‌ترین شهرهای کشور است. مصرف بیش از حد سوخت توسط ماشین‌ها در جاده‌های این شهر منجر به افزایش چشمگیر هیدروکربن‌های آروماتیک چند حلقه‌ای شده است. در اطراف بزرگراه‌ها می‌توان حضور چشمگیر این ترکیبات را بر روی گاردریل‌ها و ساختمان‌ها به صورت دوده مشاهده کرد. همچنین در مناطق صنعتی و پتروشیمی علاوه بر آلاینده‌های گازی، (PAH)ها نیز از ترکیبات شیمیایی هستند که بر اثر واکنش با ذرات معلق در هوای منطقه همچون واکنش بر روی دوده خروجی از فلرها تولید می‌شود که به دلیل وزن مولکولی بالا در فاز جامع و مایع هستند و نظیر ماده بنزوپیرن سرطان‌زا بوده و بر سلامت دستگاه تنفسی، قلب و مغز اثرات مخرب می‌گذارد.
در آینده نزدیک متاسفانه دورنمای خوبی از هوای بیرون دیده نمی‌شود و نمی‌توان به صورت مستقیم به حذف این آلاینده‌ها در هوای محیط پرداخت. از آنجاییکه انسان‌ها حدود ۸۰ درصد از زمان روزانه خود را در محیط‌های بسته محل زندگی یا کار خود سپری میکنند، می‌توان با سرمایه‌گذاری بر رویکردهای مهندسی همچون کنترل کیفیت هوا در محیط‌های بسته با استفاده از سیستم‌های پالایش هوا به کاهش ریسک اثرات مخرب و سرطان‌زای این آلاینده‌ها اقدام کرد.
